Powiat wąbrzeski usytuowany jest w województwie kujawsko – pomorskim, w środku historycznej ziemi chełmińskiej, w sąsiedztwie Torunia, Grudziądza, Chełmna i Brodnicy. Należy do makroregionu Pojezierza Chełmińsko – Dobrzyńskiego.

Powiat wąbrzeski powstał pod koniec XIX wieku na mocy ustawy władz pruskich z dnia 6 czerwca 1887r. Utworzono go z części powiatów: brodnickiego, grudziądzkiego, chełmińskiego i toruńskiego. Ustawa weszła w życie 1 października 1887r. Powiat znajdował się w prowincji Prus Zachodnich oraz w kwidzyńskim okręgu regencyjnym. Pierwszym starostą (landratem) został mianowany Fryderyk Petersen. Sprawował on nadzór m.in. nad policją, szkolnictwem i wyznaniami, był także przewodniczącym komisji podatkowej. Wydział podatkowy tworzyło 6 członków: burmistrz Wąbrzeźna i Kowalewa oraz 4 właścicieli ziemskich. Rada powiatu składała się z 27 radnych. Powstały urzędy: skarbowy, katastralny i wojskowy urząd meldunkowy. Utworzono kasę powiatową, a pracę rozpoczęły dwa inspektoraty szkolne. Zatrudniono również lekarza weterynarii i lekarza medycyny. Obszar ówczesnego powiatu wynosił 59.478 ha ziemi, 9.872 ha lasów i 1.152 ha wód. W jego skład wchodziły miasta: Wąbrzeźno, Golub, Kowalewo oraz 53 gminy wiejskie i 56 obszarów dworskich.

Przełom XIX i XX wieku przyniósł rozkwit gospodarczy. Rozwinęło się szczególnie rolnictwo i rzemiosło. Zmienił tę sytuację wybuch I wojny światowej, który doprowadził do stagnacji gospodarczej. W styczniu 1920 roku po zakończeniu działań militarnych, powiat przejęły władze polskie. Starostą został dr Józef Szczepański. Obszar powiatu obejmował wtedy powierzchnię 70.788 ha. W okresie międzywojennym zmniejszyła się ona na korzyść powiatu brodnickiego i wyniosła 67.300 ha.

W czasie II wojny światowej Niemcy wysiedlili z terenu powiatu znaczną część ludności polskiej i przeprowadzili masowe egzekucje w Łopatkach, Brudzawkach i Kurkocinie.

Po zakończeniu wojny granice powiatu nie uległy zmianie. Należały do niego trzy gminy miejskie: Wąbrzeźno, Golub i Kowalewo, 9 gmin wiejskich oraz 61 gromad. Liczba mieszkańców wynosiła około 49 tys. i systematycznie spadała. Wiązało się to z odpływem ludności do pracy w przemyśle w większych miastach.

1 stycznia 1955 roku zniesiono podział powiatu na gminy i utworzono nowe jednostki organizacyjne – gromady. W wyniku tej reformy w skład powiatu weszły trzy miasta (Wąbrzeźno, Golub i Kowalewo) i 20 gromad.

Kolejna korekta obszaru wąbrzeskiego powiatu dokonana z końcem tegoż roku spowodowała iż od 1 stycznia 1956 roku do powiatu obejmującego powierzchnię 592 km2 weszły dwa miasta: Wąbrzeźno i Radzyń Chełmiński oraz 18 gromad. Stan ludności wyniósł wówczas 36.260 mieszkańców.
1 czerwca 1975 roku wprowadzono w Polsce dwustopniowy podział terytorialny (województwa – miasta i gminy). Po około 88 latach swojego istnienia powiaty przestały funkcjonować. Wróciły dopiero po reformie administracyjnej, która weszła w życie 1 stycznia 1999.