Rok wybudowania pierwszego w mieście ratusza nie jest znany. Z nowego przywileju Dantyszka wiemy natomiast, że w XVI w. ratusz stał na rynku, a z protokołu z 1772 roku, że był „mały i swoim kształtem przypominał wieżę”.

 

Ratusz przy ul. Wolności powstał w latach 1892 – 93. Wybudowano go w stylu neogotyckim z czerwonej nieotynkowanej cegły i – jak podają źródła – miał być kopią ratusza z Kilonii. Na wieży ratuszowej  umieszczono zegar i wstawiono tarczę herbową Wąbrzeźna. Herb odnowiono w 1990 r. wg projektu Ziemowita Maślanki.

Ponad studwudziestoletni budynek od początku istnienia – z małą siedemnastoletnią przerwą – jest siedzibą władz miasta. Od  1975 do 1992 r. w ratuszu na piętrze była biblioteka, a na parterze bank spółdzielczy. Urząd Miasta funkcjonował wówczas w gmachu Starostwa Powiatowego.

 

 

 

Pierwsze informacje o władzach miejskich Wąbrzeźna pochodzą z 1499 r. – m.in. jest to fakt kupna przez biskupa chełmińskiego 7 łanów ziemi we wsi Prusy, co zostało zarejestrowane w księdze ławniczej w obecności burmistrza, rajcy oraz sędziego i ławników. Odbyło się to w domu byłego burmistrza Stefana.

Niewiele wiemy o losach wąbrzeskiego ratusza, w którym siedzibę miały rada miejska i sąd ławniczy. Wzmianka o ratuszu w przywileju z 1534 r. oraz wiedza, że zawierano umowy w domu byłego burmistrza, pozwalają przypuszczać, że ratusz, zniszczony w 1464 r., odbudowany został dopiero po 1499 r. Mieścił się on w centrum rynku i był otoczony przez budy handlowe. Ostatecznie został zniszczony w 1655 r. i prawdopodobnie od tego momentu siedziba władz miejskich mieściła się w domach kolejnych burmistrzów.

18 września 1772 r. do Wąbrzeźna przybył pruski komisarz von Gaudi. Na jego polecenie akta magistratu i sądu zostały złożone w kościele i opieczętowane, a kilka dni później wąbrzescy burmistrzowie (Roch Jankiewicz i Szymon Klugiewicz) reprezentowali miasto w akcie hołdowniczym przed pruskim królem.

W latach 1807 – 1815 Wąbrzeźno wchodziło w skład Księstwa Warszawskiego. 21 czerwca 1815 r. ówczesny burmistrz Brodowski otrzymał polecenie zdjęcia polskich godeł i zastąpienia ich pruskimi.

W 1864 r. tylko 413 osób było uprawnionych do głosowania w wyborach do rady miejskiej, ale wyłącznie 1/3  z nich skorzystała z tego przywileju, wybierając 12 swoich przedstawicieli.

W 1908 roku na etacie miasta zatrudnionych było 16 urzędników i funkcjonariuszy: burmistrz, sekretarz miejski, kamlarz  (kierownik gospodarki i finansów miejskich), budowniczy miejski, kierownik rzeźni miejskiej, 8 niższych urzędników oraz 3 funkcjonariuszy, w tym 2 stróżów nocnych. Pensja burmistrza wynosiła 4000 marek rocznie, a np. stróża 600 – 700.

Na podstawie „Historii Wąbrzeźna” pod red. K. Mikulskiego